سایت تخصصی پزشکی دکتر محسن فلکیان

سنگ کلیه چیست؟

سنگ‌های کلیه بلورهای جامدی از جنس مواد معدنی و نمک هستند که در کلیه تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها اغلب ساختاری به شکل توده تیز و سخت کریستالی دارند و می‌توانند با حرکت به سمت مجاری ادراری باعث مسدود شدن ادرار شوند. از همین‌رو یکی از دلایل اصلی بیماری هماچوری (خون در ادرار) را ناشی از حرکت سنگ‌های کلیه در مجاری ادراری می‌دانند. این عارضه در مردان نسبت به زنان شیوع بالاتری دارد و اغلب در بازه سنی ۲۰ تا ۵۰ سالگی بروز پیدا می‌کند.

درد سنگ کلیه چگونه است؟

درد ناشی از سنگ‌های کلیه یکی از شدیدترین دردهایی است که برخی افراد آن را برابر با درد زایمان یا ضربات چاقو می‌دانند. این درد شدید زمانی آغاز می‌شود که سنگ‌های کلیه به سمت حالب حرکت کرده‌اند و با انسداد ادرار، فشار زیادی به کلیه وارد می‌کنند. بنابراین اگر می‌خواهید بدانید درد سنگ کلیه کجاست باید بگوییم درد ناشی از سنگ‌های کلیه معمولا به شکل تیز و ناگهانی در پشت، شکم یا پهلو احساس می‌شود.

علل ابتلا به سنگ کلیه

متخصصان معتقدند اصلی‌ترین دلیل ابتلا به این عارضه، میزان ادرار روزانه کمتر از یک لیتر است. از همین‌رو افرادی که مشکل کلیوی دارند یا نوزادانی که به شکل نارس متولد می‌شوند، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند. با این حال، احتمال بروز این عارضه در افراد بین سنین ۲۰ تا ۵۰ سال بالاست. به طور کلی عوامل مختلفی که باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه می‌شوند، عبارت‌اند از:

• کم‌آبی بدن
• سابقه خانوادگی
• چاقی
• جنسیت (مردان بیش از زنان در خطر هستند)
• پرکاری تیروئید
• رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی نمک، گلوکز یا پروتئین
• مصرف داروهای ضد تشنج
• جراحی بای‌پس معده
• بیماری التهابی روده (جذب کلسیم را افزایش می‌دهند)

انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ و جنس + عکس

سنگ کلیه انواع مختلفی دارد که شایع ترین آنها، سنگ کلیه سیاه رنگ است. جنس کریستال همه‌ سنگ‌های کلیه یکسان نیست. شایع‌ترین انواع آن‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

سنگ کلیه کلسیمی

یکی از رایج‌ترین انواع سنگ‌های کلیه از نوع اگزالات کلسیمی هستند که به دلیل میزان زیاد کلسیم در آب آشامیدنی یا رژیم غذایی در کلیه و مجاری ادراری تشکیل می‌شوند. مصرف کم‌تر غذاهای حاوی اگزالات، خطر بروز این نوع سنگ را کاهش می‌دهد.

سنگ کلیه اسید اوریکی

افرادی که به اندازه کافی آب نمی‌نوشند یا به دلیل انجام فعالیت بدنی سنگین آب زیادی از دست می‌دهند و آن را جایگزین نمی‌کنند در معرض ابتلا به این نوع سنگ هستند. همچنین احتمال ابتلا به سنگ‌های اسید اوریکی در مردانی که به دلیل مصرف پروتئین حیوانی مانند گوشت قرمز، اسید اوریک خون بالایی دارند بیشتر از زنان است. از همین‌رو بیماران مبتلا به نقرس اغلب دچار سنگ‌های اسید اوریکی کلیه می‌شوند.

سنگ کلیه استروویت

این نوع از سنگ‌ها بیشتر در زنان مبتلا به عفونت مجرای ادرار تشکیل می‌شوند. درواقع باید گفت علت اصلی ایجاد سنگ‌های استروویت عفونت مکرر ادراری است که به دلیل وجود باکتری بروز پیدا می‌کنند.

سنگ کلیه سیستینی

سنگ سیستین نادر است و در زنان و مردانی که از اختلال ژنتیکی سیستینوری رنج می‌برند رخ می‌دهد. در این حالت، سیستین (اسیدی که به طور طبیعی در بدن تشکیل می‌شود) از کلیه وارد ادرار می‌شود.

علائم سنگ کلیه

برخی افراد تا زمانی که سنگ‌های کلیه به سمت مجاری ادراری حرکت نکنند هیچ نشانه خاصی از بیماری ندارند. به این وضعیت سنگ‌های خاموش و بدون علامت کلیه گفته می‌شود. با این حال باید شایع‌ترین نشانه های سنگ کلیه را ناشی از موارد زیر دانست:درد شدید در پشت، شکم و پهلو

درد و سوزش هنگام ادرار

خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه‌ای)

تهوع و استفراغ

ادرار کدر و بدبو

تب و لرز

تکرر ادرار

نیاز فوری به تخلیه مثانه

کم شدن حجم ادرار

علائم سنگ کلیه در زنان و مردان

در اغلب موارد علائم سنگ کلیه در زنان و مردان مشابه یکدیگر است. با این حال برخی مردان درد را با شدت بیشتری در پشت و پهلوی خود احساس می‌کنند که به سمت کشاله ران کشیده می‌شود. از دیگر علائم سنگ کلیه در مردان باید به وجود خون در ادرار و سوزش شدید هنگام ادرار اشاره کنیم. در مقابل زنان که اغلب به دلیل عفونت ادراری دچار سنگ‌های کلیه می‌شوند، علاوه بر تجربه درد شدید در پشت، شکم و پهلو، درد مبهم و تیزی در قسمت فرج احساس می‌کنند. از همین‌رو معمولا خانم‌ها این عارضه را با سایر بیماری‌های زنان اشتباه می‌گیرند.

روش تشخیص سنگ کلیه

زمانی که شما با احساس درد شدید در شکم، پهلو یا پشت به پزشک عمومی مراجعه می‌کنید، ابتدا علائم بیماری به شکل دقیق بررسی می‌شوند تا سایر احتمالات ایجادکننده دردهای شکمی و پهلو رد شوند. در این صورت پزشک عمومی شما را به دکتر اورولوژیست یا فوق تخصص کلیه و مجاری ادراری ارجاع می‌دهد. پزشک متخصص برای تایید یا رد سنگ و تشخیص نوع آن به نتایج یک سری آزمایشات نیاز دارد که در جدول زیر آن‌ها را مشاهده می‌کنید:

آزمایش خون: بررسی عملکرد کلیه از لحاظ افزایش کلسیم یا اسید اوریک

آزمایش ادرار: اندازه‌گیری میزان دفع مواد معدنی سنگین و سایر مواد سنگ‌ساز

تصویربرداری شامل CT اسکن و MRI:بررسی وضعیت شکم، حالب، مثانه و کلیه‌ها

آزمایش نیتروژن اوره خون و کراتینین: بررسی عملکرد کلیه

پیشاب‌سنجی: بررسی کریستال، باکتری، خون و گلبول سفید

پیلوگرام یا اوروگرافی داخل وریدی (IVP):شناسایی محل سنگ در مجاری ادراری

از کجا متوجه دفع سنگ کلیه شویم؟

یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های دفع سنگ‌های کلیه این است که به طور ناگهانی درد یا احساس ناراحتی مرتبط با آن قطع می‌شود. برخی افراد هنگام ادرار کردن می‌توانند شن‌ریزه‌هایی که همراه با ادرار دفع می‌شوند را با چشم ببینند. در صورت امکان بهتر است آن‌ها را جمع‌آوری کنید تا پس از بررسی‌های آزمایشگاهی، نوع سنگ کلیه شما مشخص شود. اگر همچنان در مورد دفع سنگ کلیه مشکوک هستید، از پزشک خود بخواهید تصویربرداری‌های مورد نیاز برای تایید دفع سنگ را انجام دهد.

بهترین روش های درمان سریع سنگ کلیه

معمولا روش درمان این عارضه بر اساس نوع سنگ برنامه‌ریزی می‌شود که متداول‌ترین راه‌کارها شامل موارد زیر هستند:

دارو درمانی

برای تسکین درد می‌توانید مسکن مصرف کنید و در صورت وجود عفونت، پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. به طور کلی داروهای تجویزی در روند درمان این عارضه عبارت‌اند از:

• آلوپورینول (زیلو پریم) برای سنگ‌های اسید اوره
• دیورتیک‌های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم
• داروی تامسولوسین برای دفع آسان‌تر سنگ‌های کلیه
• بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای پایین آوردن میزان اسیدی بودن ادرار
• محلول فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم
• داروهای مسدودکننده آلفا برای افزایش دفعات ادرار و دفع قطعات کوچک سنگ با سرعت بیشتر
• داروی هیوسیامین برای تسکین علائم سنگ کلیه و کاهش اسپاسم ماهیچه‌های دستگاه ادراری
• ایبوپروفن یا استامینوفن برای تسکین درد

اورتروسکوپی

علائم افتادن سنگ کلیه در مثانه؛ زمانی که سنگ در ادرار یا مثانه گیر کند، پزشک از ابزاری به نام یورتروسکوپ برای برداشتن آن استفاده می‌کند. در این روش، جراح به خوبی تمامی زوایای مجرای ادراری را بررسی می‌کند تا از عدم وجود کوچک‌ترین قطعه‌های سنگ مطمئن شود. از همین‌رو به روش اورتروسکوپی، آندوسکوپی دستگاه ادراری هم می‌گویند.

جراحی نفرولیتوتومی از طریق پوست

اگر روش سنگ‌شکن برای دفع سنگ‌های کلیه موثر نباشد، جراح با ایجاد یک برش کوچک در پوست پهلو، سنگ‌ها را از محل قرارگیری آن در کلیه خارج می‌کند. این روش با بیهوشی عمومی انجام می‌شود و معمولا بیمار باید ۲ تا سه روز در بیمارستان بستری شود.

لیتوتریپسی (ESWL) یا سنگ‌شکن

زمانی که سنگ‌های کلیه شما خودبه‌خود دفع نشوند، به کمک دستگاهی بیرون از بدن از طریق با امواج قدرتمند و انرژی بالا برای شکستن آن‌ها اقدام می‌کنند. بدین شکل سنگ‌های بزرگ شکسته می‌شوند تا قطعات کوچک‌تر از طریق ادرار از بدن خارج شوند. این روش با بیهوشی ملایم انجام می‌شود و معمولا بیمار تا چند روز در ادرار خود مقدار کمی خون مشاهده می‌کند.

برای دفع سنگ کلیه چه بخوریم

دشمن سنگ کلیه آب است. نوشیدن ۶ تا هشت لیوان آب در روز می‌تواند به دفع سنگ کمک کند. بهترین راه‌کار برای درمان فوری سنگ‌ کلیه مراجعه به اورولوژیست است تا در صورت نیاز از روش‌های کم‌تهاجمی ESWL یا جراحی استفاده کند. با این حال اگر نمی‌توانید خود را سریع به پزشک برسانید، بهتر است به کمک راه‌کارهای خانگی، درد را موقتا تسکین دهید. درمان سنگ کلیه در منزل شامل مصرف موارد زیر می‌شوند:

• مایعات فراوان
• آب زغال اخته
• سرکه سیب
• ازگیل
• آبلیمو
• قهوه

عوارض سنگ کلیه

اگر سنگ‌های درون کلیه دفع نشوند، به مرور زمان حرکت می‌کنند و با ورود به حالب‌ها باعث ایجاد انسداد می‌شوند. تحقیقات نشان داده این عارضه فرد را در معرض خطر بیماری‌های کلیوی قرار می‌دهد. همچنین بیماری سنگ‌کلیه برگشت‌پذیر است و فرد باید تا پایان عمر خود رژیم غذایی درستی را رعایت کند.

راه‌کارهای پیشگیری از سنگ کلیه

بهترین روش برای جلوگیری از ایجاد سنگ‌های کلیوی، رعایت موارد زیر است:

• هر روز مقدار زیادی مایعات بنوشید.
• میزان نمک را در رژیم غذایی خود محدود کنید.
• غذاهایی با سطح اگزالات بالا مانند اسفناج، ریواس، چغندر، بادام زمینی، آجیل، شکلات، چای و سویا را محدود کنید.
• از مصرف مداوم مواد پروتئین حیوانی، غذاهای نمکی، منجمد و فرآوری‌شده مانند انواع کنسروها، سوسیس، کالباس و سس‌ها پرهیز کنید.
• مواد غذایی حاوی کلسیم و مکمل‌های کلسیم را با احتیاط مصرف کنید.
• میوه و سبزیجات فراوان بخورید.