سایت تخصصی پزشکی دکتر محسن فلکیان

در این متن سعی کردیم شما را با اسهال و راه‌های درمان آن آشنا کنیم. پس تا انتها با ما همراه باشید. درضمن می‌توانید با متخصص گوارش یا دکتر آنلاین گوارش گفت‌وگو کنید. برای اسهال کودکان نیز باید با دکتر اسهال کودکان یا دکتر گوارش اطفال صحبت کنید.

علائم اسهال

علائمی که هنگام اسهال می‌توانید تجربه کنید بسته به خفیف یا شدید بودن آن و علت اسهال، متفاوت است. بین موارد شدیدِ اسهال و یک بیماری پزشکی که نیاز به درمان دارد، ارتباطی است.

زمانی که دچار این بیماری هستید، ممکن است همه این علائم یا فقط تعداد کمی را تجربه کنید. علامت اصلی این مشکل مدفوع شل یا آبکی است.

سایر علائم اسهال خفیف، شامل موارد زیر است:

• نفخ یا گرفتگی در ناحیه شکم
• نیاز شدید و فوری به اجابت مزاج
• حالت تهوع (ناراحتی معده)

اگر اسهال شدیدی دارید، احتمالاً علائم زیر را تجربه می‌کنید:

• تب
• کاهش وزن
• کم‌آبی بدن
• استفراغ
• درد شدید
• مشاهده‌ی خون در مدفوع

اسهال شدید می‌تواند منجر به عوارض قابل‌توجهی شود.

علت اسهال

این بیماری در بسیاری از موارد به دلیل عفونت در دستگاه گوارش است. میکروب‌های ایجاد این مشکل عبارت‌اند از:

• موجودات انگلی
• باکتری‌ها
• ویروس‌ها

شایع‌ترین علل شناسایی شده در جهان برای اسهال حاد، باکتری‌های سالمونلا (Salmonella)، کمپیلوباکتر Campylobacter))، اشریشیا (Escherichia) و شیگلا (Shigella) هستند. در برخی از موارد، این بیماری را به نام اسهال مزمن عملکردی می‌شناسند، زیرا اگرچه همه‌ی اندام‌های دستگاه گوارشی سالم به نظر می‌رسند، امّا آن‌طور که باید عمل نمی‌کنند.

در کشورهای توسعه یافته، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) شایع‌ترین علت اسهال عملکردی است.

سندرم روده تحریک‌پذیر علائم زیادی از جمله گرفتگی، درد شکم و تغییر عادات روده‌ای را ایجاد می‌کند که منجر به مدفوع آبکی، یبوست یا هر دو می‌شود

بیماری التهابی روده (IBD) یکی دیگر از علل اسهال شدید است. این مشکل کولیت اولسراتیو (التهاب مزمن روده بزرگ) یا بیماری کرون را توصیف می‌کند. همچنین هر دو بیماری می‌توانند باعث ایجاد خون در مدفوع شوند.

در زیر با برخی از علل اصلی اسهال مزمن آشنا می‌شوید.

کولیت میکروسکوپی (Microscopic Colitis)

این یک نوع اسهال مداوم است که معمولاً افراد مسن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این مشکل به دلیل التهاب ایجاد می‌شود و اغلب در طول شب رخ می‌دهد.

اسهال سوء جذب و سوءهاضمه

اولی، به دلیلی اختلال در جذب مواد مغذی و دومی، به دلیل اختلال عملکردی دستگاه گوارش است. مانند بیماری سلیاک (Coeliac disease).

عفونت‌های مزمن

سابقه مسافرت یا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌تواند باعث ایجاد این نوع مشکل شود.

غدد درون‌ریز

گاهی اوقات علائم هورمونی باعث اسهال می‌شوند. این مورد در بیماری آدیسون و تومورهای کارسینوئید به وجود می‌آید.

سرطان

بیماری اسهال نئوپلاستیک با تعدادی از سرطان‌های روده مرتبط است.

اسهال در اُمیکرون

در ویروس دلتا علائم تنفسی و مشکلات ریه، بسیار شایع‌تر بود. اما در ویروس اُمیکرون، بیمارانِ مبتلا به مشکلات گوارشی بیشتر بودند.

علائم گوارشی اُمیکرون عبارت‌اند از:

• حالت تهوع
• درد شکم
• استفراغ
• ازدست‌دادن اشتها
• اسهال

البته علائم این ویروس بین سردرد، مشکلات معده، سرفه و علائم آنفولانزا، متغیر است. حداقل ابزاری که می‌تواند مدفوع آبکی را از اسهال کرونا تشخیص دهد، آزمایش کرونا است.

اسهال سبز

خوردن برخی غذاها یا مکمل‌ها می‌تواند مدفوع را سبزرنگ کند. بااین‌حال، ممکن است یک دلیل پزشکی نیز برای دفع اسهال سبز وجود داشته باشد.

یک عفونت ویروسی یا حشره، می‌تواند باعث مدفوع شلی شود که رنگ مایل‌به‌سبز دارد. یکی دیگر از علل مدفوع سبز، مشکلات گوارشی است.

اسهال سیاه

درصورتی‌که متوجه اسهال قیری رنگ یا سیاه شدید، احتمال دارد به دلیل تغییر در رژیم غذایی یا دارویی باشد که مصرف می‌کنید. اگرچه این مسئله، گاهی اوقات نشانه یک مشکل پزشکی است که نباید آن را نادیده بگیرید.

اگر می‌خواهید بدانید که اسهال آبکی نشانه چیست، باید با دکتر اسهال تماس بگیرید.

در زیر به‌صورت خلاصه، علت‌های این مشکل را می‌آوریم.

• مدفوع سیاه می‌تواند یکی از عوارض جانبی قرص‌های آهنی باشد که برای درمان کم‌خونی مصرف می‌کنید.
• بعضی اوقات خوردن غذاهای تیره‌رنگ، مدفوع شما را سیاه می‌کند، غذاهایی مانند شکلات، چغندر، آب انگور و شیرین‌بیان سیاه.
• داروهای ناراحتی معده مثل بیسموت (Bismuth) برای آرام‌کردن شکم شما استفاده می‌شوند. بیسموت، زبان و مدفوع شما را سیاه می‌کند.
• زخم یا خونریزی داخلی.
• اگر در قسمت فوقانی دستگاه گوارش (مری و معده) خونریزی دارید، ممکن است مدفوع سیاه یا قیری رنگ داشته باشید که مِلِنا (Melena) نامیده می‌شود. این مسئله یکی از نشانه‌های سرطان مری و معده است.
• واریس سیاهرگ‌های متورم در مری (لوله‌ای که غذای شما، با آن به سمت پایین حرکت می‌کند تا به معده برسد) گاهی اوقات می‌تواند خونی شود و مدفوع را سیاه کند. این مشکل در افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی شایع است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر به دکتر گوارش مراجعه کنید.

اسهال و استفراغ

این مشکل به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. این دلایل شامل ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها، برخی داروها یا شرایط پزشکی خاص است.

غذاهایی که هضم آن‌ها سخت است، مانند شیرینی‌های زیاد و گوشت یا ماهی نیم‌پز نیز می‌توانند باعث استفراغ یا اسهال شوند.

در زمان اسهال و استفراغ، موارد زیر را رعایت کنید:

• استراحت کافی داشته باشید
• از استرس دوری کنید
• مقدار زیادی مایعات شفاف مانند آب و نوشابه‌های ورزشی بنوشید
• دوغ‌های نمکی بخورید
• رژیمی را دنبال کنید که شامل غذاهای ملایم است
• از لبنیات پرهیز کنید
• کافئین مصرف نکنید

اسهال زرد

در اکثر اوقات، مدفوع زردرنگ، ناشی از علل زیر است:

• نشان‌دهنده یک اختلال زمینه‌ای در کبد یا کیسه صفرا
• نشانه ژیاردیازیس که یک عفونت و انگل روده‌ای است و از آب آلوده وارد بدن انسان می‌شود

اسهال با سوزش

اسهال روند هضم را تسریع می‌کند؛ بنابراین غذاها اغلب به طور کامل تجزیه نمی‌شوند. این بدان معناست که اسیدهای معده و آنزیم‌های گوارشی ممکن است در این بیماری وجود داشته باشند.

این‌ها می‌توانند به بافت‌ها، آسیب برسانند و باعث احساس سوزش رکتوم در حین یا بعد از اجابت مزاج شوند.

اسهال طولانی ‌مدت

خیلی از افراد می‌پرسند که اسهال شدید نشانه چیست؟ مدفوع آبکی که چند هفته طول می‌کشد، احتمالاً ناشی از یک مشکل سلامتی دیگر مانند سندروم روده تحریک‌پذیر است. همچنین می‌تواند ناشی از یک بیماری روده‌ای مانند کرون با بیماری سلیاک باشد.

برخی از عفونت‌ها مانند انگل‌ها، علت داشتن اسهال به مدت طولانی هستند. برای بررسی بیشتر، باید به متخصص گوارش مراجعه کرد.

اسهال صفراوی

سوء جذب صفراوی (BAM) وضعیتی است که روده شما نمی‌تواند اسیدهای صفراوی را به‌درستی جذب کند. این مسئله منجر به اسیدهای صفراوی اضافی در روده می‌شود و اسهال آبکی ایجاد می‌کند. صفرا یک مایع طبیعی است که در کبد ساخته می‌شود. این ماده برای هضم سریع غذا لازم است.

راه‌های پیشگیری

راه‌های زیر برای جلوگیری از این بیماری مناسب است:

• شستن دست‌ها با آب و صابون پس از به خانه آمدن، پخت‌وپز و غذا خوردن، راه‌های مهمی برای جلوگیری از اسهال است. شستن کامل دست‌ها واقعاً می‌تواند به حفظ سلامتی شما و اطرافیانتان کمک کند.
• روتاویروس (Rotavirus) یکی از علل این بیماری است که با واکسن روتاویروس قابل پیشگیری است. این واکسن در چند مرحله به نوزادان زده می‌شود.
• با نگهداری غذا در دمای مناسب، نخوردن چیزهایی که خراب شده‌اند و پختن غذا با دمای توصیه شده، می‌توانید از این مشکل جلوگیری کنید.
• اسهال مسافرتی ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که سایر نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنید، آلوده باشد. این به‌احتمال زیاد در کشورهای درحال‌توسعه بیشتر است. برای جلوگیری از بیماری، از آب لوله‌کشی ننوشید.
• از تکه‌های یخ که در بیرون می‌فروشند استفاده نکنید.
• دندان‌های خود را با آب لوله‌کشی مسواک نزنید.
• فرآورده‌های شیر یا آبمیوه‌های غیرپاستوریزه مصرف نکنید.
• غذاهای محلی را از دست‌فروشان خیابانی نخرید.
• گوشت خام یا نیم‌پز مصرف نکنید.
• میوه‌ها و سبزی‌های خام و شسته نشده مصرف نکنید.
• در صورت شک داشتن به‌سلامت آب، آن را بجوشانید.

برای درمان اسهال چه بخوریم و راه درمانی آن چیست؟

در بیشتر موارد می‌شود اسهال را به‌راحتی درمان کرد. بااین‌حال داروهای بدون نسخه همیشه درمان‌کننده نیستند. اگر بیماری شما ناشی از عفونت یا انگل باشد، باید برای درمان به متخصص گوارش مراجعه کنید.

یک قانون کلی این است که اگر تب یا خون در مدفوع خود دارید، از داروهای بدون نسخه برای درمان خود استفاده نکنید.

هنگامی که این مشکل برای مدت طولانی (چند هفته) ادامه یابد، پزشک درمان شما را بر اساس علت آن قرار می‌دهد. این می‌تواند شامل چند گزینه درمانی مختلف باشد. مانند:

• آنتی‌بیوتیک‌ها: یک متخصص گوارش، احتمالاً یک آنتی‌بیوتیک یا سایر داروها را برای درمان عفونت یا انگلی که باعث این بیماری می‌شود، تجویز می‌کند.
• دارو برای یک بیماری خاص: اسهال می‌تواند نشانه از چندین بیماری دیگر باشد، از جمله سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری التهابی روده‌ای مانند بیماری کرون و کولیت یا رشد بیش از حد باکتری. با مشخص‌شدن علت، می‌توان آن را درمان کرد.
• پروبیوتیک‌ها: گروهی از باکتری‌های خوب مانند پروبیوتیک‌ها، گاهی اوقات برای ایجاد مجدد یک بیوم سالم، برای مبارزه با بیماری استفاده می‌شود. برخی از متخصصان گوارش، تجویز پروبیوتیک‌ها را برای درمان توصیه می‌کنند.

• درمان خانگی اسهال

  زمانی که یک مورد حادِ اسهال دارید، اغلب می‌توانید بدون نیاز به هیچ دارویی از آن مراقبت کنید. کارهایی که باید برای مراقبت انجام دهید، عبارت‌اند از:

• نوشیدن مقدار زیادی آب و مایعات متعادل‌کننده (مانند آب‌میوه‌های رقیق شده و بدون پالپ، آبگوشت، نوشیدنی‌های ورزشی و نوشابه‌های بدون کافئین). مطمئن شوید که در طول روز به‌اندازه کافی آب به بدن می‌رسانید. با نوشیدن مقدار زیادی مایعات، بدن خود را در برابر کم‌آبی محافظت کنید.
• کاهش مصرف نوشیدنی و غذاهای حاوی کافئین، می‌تواند اثر ملین خفیفی داشته باشند. این مسئله به بهبود بیماری کمک می‌کند (مانند قهوه، نوشابه‌های رژیمی، چای پررنگ، چای سبز و شکلات).
• از غذاهایی که گازدار است پرهیز کنید. اگر به مدفوع آبکی و گرفتگی شکم دچار می‌شوید، می‌توانید مواد غذایی گازدار را مصرف نکنید (مانند لوبیا، کلم بروکلی، آبجو و نوشابه‌های گازدار).
• گاهی اوقات بیماری ناشی از عدم تحمل لاکتوز در بدن است؛ بنابراین از مصرف لاکتوز (مواد لبنی) خودداری کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

بیشتر موارد، درمان اسهال در خانه و بدون مشورت پزشک امکان‌پذیر است. بااین‌حال اگر بیماری بیش از دو روز طول بکشد، برای جلوگیری از عوارض، با متخصص گوارش تماس بگیرید.

دلایل دیگر مراجعه به پزشک برای این مشکل، شامل موارد زیر است:

• خون یا چرک در روده
• تب
• علائم کم‌آبی بدن
• اسهال در خواب
• کاهش وزن قابل‌توجه
• درد شدید شکم

اگر این بیماری باگذشت زمان و درمان‌های خانگی بهبود نیافت، افرادِ در معرض خطر (کودکان و بزرگسالان) باید به پزشک مراجعه کنند.